Dlaczego ludzie śpią?

Mimo że doba liczy 24 godziny, aktywnie możemy spędzić około 16-tu i to zazwyczaj nam nie wystarcza. Próbujemy przedłużyć dzień kosztem snu, bo często wydaje nam się zwykłą stratą czasu. Owszem, wyspani czujemy się znacznie lepiej, ale kto z nas nie ofiarował snem dla wciągającego serialu czy książki? Dlaczego aż jedną trzecią życia ¹ musimy spędzać bezczynnie w łóżku zamiast bawić się przez całą dobę?

Naukowcy poszukują odpowiedzi na to pytanie od wielu lat i badają temat z różnych perspektyw. Mimo to na razie nie są w stanie udzielić jednoznacznej odpowiedzi, choć mają kilka teorii ². Przyjrzyjmy się pokrótce każdej z nich.

Sen w nocy jest ważny ze względów bezpieczeństwa.

Tak można podsumować w jednym zdaniu najstarszą teorię odnośnie tego, dlaczego śpimy. Naukowo jest nazywana teorią adaptacyjną lub teorią bezczynności. Polega na tym, że zwierzęta, które polowały w nocy, były bardziej narażone na nieszczęsne wypadki i padnięcie ofiarą drapieżników. Te zaś, które w ciemności leżały bezczynnie, były bardziej bezpieczne, miały większe szanse do przeżycia i spłodzenia potomstwa. W drodze ewolucji ten “korzystniejszy” mechanizm rzekomo przejęli też ludzie. Jednak teoria nie jest do końca spójna:

• są zwierzęta, aktywne w nocy (a w dzień śpią) i ich organizm jest do tego przystosowany,
• jeśli priorytetem jest bezpieczeństwo w nocy, to zamiast spać, lepiej byłoby pozostać czujnym i świadomym, skanując, co się dzieje dookoła, nawet jeśli w tym momencie leżymy nieruchomo.

Na bazie teorii adaptacyjnej powstała zatem kolejna – teoria oszczędzania energii.

Sen jest potrzebny, by zaoszczędzić siły na jutro.

I choć obecnie w krajach rozwiniętych nie mamy problemu z dostępem do żywności, w środowisku naturalnym zwierzęta i nasi praprzodkowie musieli upolować (i/lub zebrać) sobie pożywienie. Przy tym musieli rywalizować o zdobycz z innymi. Niezależnie czy chodzi o mięso, czy o pokarmy roślinne, dzień stwarzał do tego lepsze warunki, niż noc. Dlatego bardziej rozsądne było odpoczywanie w nocy, żeby zapewnić sobie lepszą kondycję fizyczną w momencie polowania lub zbierania pokarmów w dzień. W związku z tym, naukowcy sugerują, że podstawowa funkcja snu to obniżenie zużycia energii ³. W nocy organizm przechodzi w “tryb ekonomiczny ”– metabolizm spada o 15%, obniża się temperatura ciała, a także zmniejsza się zapotrzebowanie kaloryczne (do 80% w porównaniu do dziennego) ⁴. 

Ale może wcale nie chodzi o to, by oszczędzać energię, tylko o to, by najzwyczajniej odpocząć i ją uzupełnić?

Sen to czas regeneracji dla organizmu.

Ta teoria mówi właśnie o tym, że sen jest niezbędny do naprawy różnych funkcji organizmu, które “zużywają” się w ciągu dnia. Potwierdzają ją badania naukowe z udziałem zwierząt – jeśli są całkowicie pozbawione możliwości spania, ich system odpornościowy przestaje działać i umierają w ciągu kilku tygodni ^5,6. Na korzyść tej teorii przemawia także fakt, że wiele funkcji w naszym organizmie przebiega w większości lub (w niektórych przypadkach) tylko podczas snu, np. wzrost mięśni, naprawa tkanek, synteza białek i uwalnianie hormonu wzrostu ⁷. Okres odpoczynku jest także szczególnie ważny dla funkcji mózgu. Badania w tym kierunku doprowadziły do powstania kolejnej, najnowszej teorii, dlaczego ludzie nie mogą się obejść bez snu.

To mózg potrzebuje snu bardziej niż ciało.

W ciągu dnia w naszym organizmie produkowana jest adenozyna. Im bardziej i dłużej jesteśmy aktywni, tym więcej tej substancji gromadzi się w mózgu. Kiedy robi się jej za dużo, mózg zaczyna odczuwać zmęczenie i senność ⁸. Kiedy śpimy, oczyszczamy cały system z adenozyny i czujemy się rano wypoczęci, jeśli ten proces przebiegł skutecznie. Smakosze kawy, uwaga! Kofeina blokuje odczuwanie zmęczenia w mózgu zmniejszając wrażliwość na adenozynę. Czyli mimo że tak naprawdę organizm jest zmęczony, kawa powoduje, że mózg nie słyszy tych sygnałów. 

Sen ma także kluczowe znaczenie jeśli chodzi o plastyczność mózgu ⁹. Małe dzieci śpią dużo więcej, ponieważ ich mózg dopiero się rozwija. Dorośli również muszą spać, by mieć lepsze zdolności poznawcze, pamięć i koncentrację. Nocna regeneracja zapewnia, że w dzień możemy chłonąć nową wiedzę, nawiązywać kontakty towarzyskie i rozwiązywać problemy. Jak brak snu może zaburzyć te funkcje, przeczytasz tu.

Jak widać, teorii na temat tego, po co śpimy, jest wiele i żadna nie daje wyczerpującej odpowiedzi na to pytanie. Prawdopodobnie, wszystkie mają rację w pewnym stopniu. Jednoznacznie stwierdzić możemy tylko jedno – śpimy po to, by żyć, a brak snu nieuchronnie prowadzi żywe istoty do śmierci.

Bibliografia:

1. Aminoff M.J., Boller F., Swaab D.F., “We spend about one-third of our life either sleeping or attempting to do so”. Handb Clin Neurol. 2011r.
2. “Why Do We Sleep, Anyway?”, Division of Sleep Medicine at Harvard Medical School, healthysleep.med.harvard.edu, 18 grudnia 2007r.
3. Siegel J., “Clues to the functions of mammalian sleep”. Nature, 2005r.
4. Sharma S., Kavuru M, "Sleep and Metabolism: An Overview", International Journal of Endocrinology, vol. 2010.
5. Everson C.A., Bergmann B.M., Rechtschaffen A., “Sleep deprivation in the rat: III. Total sleep deprivation”. Sleep. 1989r.
6. Vaccaro A., Dor Y.K., Nambara K. i inni, “Sleep Loss Can Cause Death through Accumulation of Reactive Oxygen Species in the Gut”. Cell, 11 czerwca 2020r.
7. “Why Do We Sleep, Anyway?”, dz.cyt.
8. Porkka-Heiskanen T., “Adenosine in sleep and wakefulness”. Ann Med. 1999r.
9. Frank MG., “The mystery of sleep function: current perspectives and future directions”. Rev Neurosci. 2006r.