Jak zapachy sterują naszym mózgiem.

Jednym z objawów zakażenia koronawirusem, z którym świat zmaga się od niemal 2 lat, jest utrata węchu. Początkowo lekceważono ten symptom, uznając, że są znacznie gorsze spustoszenia w organizmie, spowodowane zakażeniem. Okazuje się jednak, że długoterminowa utrata węchu może się wiązać z depresją i pogorszeniem jakości życia ¹. Dowodem są nowe odkrycia naukowców dotyczące tego, jak potężny wpływ ma na nasze życie węch.

Jak zapamiętujemy zapachy?

„Zapachy to nieuchwytne zjawisko. Nie można ich dobrze nazwać (...) nie można uwiecznić“ –  pisali Constance Classen, David Howes i Anthony Synnott w książce „Aromat: kulturalna historia zapachu“. Książkę wydano w 1994 roku, od tej pory naukowcy poczynili znaczne postępy w badaniach nad owym ulotnym zmysłem. 

Tak na przykład badacze z Northwestern University Feinberg School of Medicine w USA doszli do wniosku, iż istnieje nierozpoznana do tej pory ścieżka neurobiologiczna, łącząca węch i obszary pamięci mózgu ². To odkrycie zostało uznane za przełom. Okazało się, że między hipokampem (czyli ośrodkiem pamięci w mózgu, który jest magazynem wspomnień) i obszarami węchowymi człowieka jest bardzo silne połączenie. To dlatego zapachy powodują w nas tak silne reakcje emocjonalne. Ze wszystkich zmysłów to właśnie zapach ma najmocniejsze połączenie z głową.

Zapach dociera bezpośrednio do mózgu.

"Mózg ludzki zmieniał się w trakcie ewolucji" – wyjaśnia dziennikarzom Christina Zelano, profesorka  z Northwestern University i główna autorka badania. "Na przestrzeni lat doszło do ekspansji kory nowej, zaangażowanej m.in. w odbieranie i przetwarzanie wrażeń zmysłowych, która nieco zmodyfikowała dostęp zmysłów do pamięci. Wzrok, słuch i dotyk łączą się z hipokampem za pośrednictwem kory asocjacyjnej, a nie – bezpośrednio. Według naszych badań węch jako jedyny ze zmysłów zachował bezpośredni dostęp do ośrodka magazynującego wspomnienia ľ hipokampa" - powiedziała badaczka ³.

Mało osób zdaje sobie sprawę z tego, że zapachy są istotną częścią pamięci i łączą nas z ważnymi dla nas wspomnieniami. Zapach choinki i pierniczków korzennych przywołuje nam na myśl czas świąt Bożego Narodzenia. Zapach starych perfum przypomni o wydarzeniach życiowych, które zbiegły się w czasie z używaniem tego aromatu. Zapachy potrafią przenieść nasz umysł w czasie i przestrzeni, wywołać emocje i nawet łzy, ale też uspokoić i dodać otuchy.

Nagroda Nobla za badanie genów związanych z zapachami.

Węch nierozerwalnie łączy się ze smakiem – te rodzaje wrażeń są przez mózg odbierane jednocześnie. Ten zmysł jest wyczulony na tzw. odoranty, czyli obecne w powietrzu związki chemiczne. Bardzo długo pozostawał zagadkowy. Jednak badania nabrały nowej dynamiki pod koniec ubiegłego stulecia, a to dzięki między innymi – „Human Genome Project“. Okazało się, że receptory węchowe to największa grupa w ludzkim genomie. 

Wcześniej, na początku lat 90., badacze Linda Buck i Richard Axel, opublikowali pracę, która przyniosła rozwiązanie zagadki, jaką było działanie aparatu węchowego i węchu. Amerykańscy naukowcy opisali, co się dzieje z zapachem na trasie nos-mózg. Aromat trafia do receptorów, opuszki węchowej, dalej do kłębuszka i właściwych miejsc w korze mózgowej. Tam następnie tworzy się wzór pozwalający różnicować zapachy i przypisywać im wspomnienia. To odkrycie przyniosło im Nagrodę Nobla w 2004 roku ⁴. 

Między innymi na ich badaniach opiera się artystka Sissel Tolaas, która kilka lat temu patronowała wystawie „Zapach“ w warszawskim Centrum Nauki Kopernik. W jednym z wywiadów artystka, która stworzyła zapachowe mapy wielu miast i epok, mówiła wówczas: „Poprzez zapach dowiadujemy się o wiele więcej, niż wówczas, kiedy po prostu na kogoś patrzymy. Nos wie i przekazuje informacje o wiele szybciej niż pozostałe zmysły. W naszym świecie nos jest używany podświadomie, a ja jestem ciekawa, co by się działo, gdybyśmy świadomie go używali“ ⁵.

Zapachy zresztą oddziałują nie tylko na nasz mózg. Tę wiedzę wykorzystywano już w czasach starożytnych. Aromatyczne substancje i olejki eteryczne są od tysięcy lat wykorzystywane dla poprawy samopoczucia psychicznego i zdrowia. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak działa aromaterapia, zajrzyj tu.

Bibliografia:

1. Hur K., Choi J.S., Zheng M., Shen J., Wrobel B., “Association of alterations in smell and taste with depression in older adults”. Laryngoscope Investig Otolaryngol. 21 lutego 2018.
2. Guangyu Z., Olofsson J.K., Koubeissi M.Z. i inni, “Human hippocampal connectivity is stronger in olfaction than other sensory systems”. Progress in Neurobiology, 2021.
3. Niewińska - Lewicka A., “Wiemy więcej o tym, jak zapachy przywołują wspomnienia”. Naukawpolsce.pl, 11 marca 2021r.
4. “The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2004”, nobelprize.org, dostęp 14 grudnia 2021r.
5. Dudek A., “Kiedy człowiek płacze, pachnie inaczej niż wtedy, gdy kocha. A jak pachnie strach?”. Polskatimes.pl, 1 stycznia 2014r.