Dlaczego szkło nie jest eko?

Szklane opakowania cieszą się coraz większą popularnością. Jak wskazują dane europejskiego badania konsumentów z 2020 roku, większość mieszkańców UE uważa, że szkło jest najbardziej przyjazne dla środowiska, i rezygnuje na jego korzyść z plastiku. 58% Polaków wybiera opakowania szklane częściej, niż w przeszłości. Jest to trzeci wynik w Europie po Austrii i Turcji¹. 

Faworyzujemy szkło, ponieważ nie wchodzi w interakcje z zawartością (żywnością, napojami, kosmetykami, suplementami). ​​Producenci opakowań wręcz twierdzą, że te szklane przyczyniają się do ochrony środowiska, gdyż można je przetwarzać nieskończenie. Tyle teorii. W praktyce? Nie jest tak różowo. Szkło jest bardzo energochłonne w produkcji i transporcie, a jego ponowne wykorzystanie wcale nie jest proste. Ale wszystko po kolei.

1. Produkcja szkła.

Żeby wyprodukować nowe szkło, potrzebny jest przede wszystkim piasek. Do niego jest dodawane tłuczone szkło z recyklingu w różnych proporcjach w zależności od kraju, producenta i rodzaju produktu. Te surowce miesza się ze sobą, ładuje się do pieca i topi się je w temperaturze około 1500°C. Stopione szkło wyjmuje się z pieca i nadaje się mu odpowiedni kształt, np. słoika ². 

Na pierwszy rzut oka wszystko jest w porządku – piasek jest surowcem naturalnym i odnawialnym, mamy go mnóstwo, całe pustynie. Mimo to w ostatnim czasie zużywamy tego piasku więcej, niż planeta jest w stanie uzupełnić. Nawet więcej niż ropy naftowej. Co roku w świecie wydobywa się ponad 50 mld ton piasku, głównie do produkcji szkła i betonu. To 2 razy więcej, niż wszystkie rzeki na Ziemi są w stanie wyprodukować w ciągu roku ³.

Piasek, z którego powstaje szkło, najczęściej pochodzi z dna rzek i mórz (ten z pustyni się nie nadaje). Zabierając go stamtąd, zaburzamy ekosystem – zabijamy żyjące w nim mikroorganizmy, będące początkiem łańcucha pokarmowego. W efekcie masowego wydobycia piasku w świecie giną ryby, żółwie i inne cenne gatunki oraz rafy koralowe ⁴. Przyczyniamy się również do erozji ziemi, powodzi i osuwisk ⁵. 

Istnieją całe mafie, nielegalnie wydobywające piasek o wartości sięgającej nawet 350 mld dolarów rocznie ⁶. Działają przede wszystkim (choć nie tylko) w Indiach, Kambodży, Wietnamie, Kenii i Sierra Leone. Nielegalne wydobycie piasku w samych Indiach co roku zabija kilkaset osób ⁷. Aktywiści i dziennikarze, którzy próbują przyciągnąć uwagę publiczności do tego problemu, w tych krajach ryzykują życiem i zdrowiem. 

Zarówno wydobycie piasku, jak i jego topienie niszczą planetę. Piece, których się do tego używa, w większości wykorzystują paliwa kopalne (np. gaz lub ropę) ⁸. Żeby uzyskać odpowiednio wysoką temperaturę w piecu, niezbędne są duże ilości tych surowców. W efekcie ich spalania uwalniają się ogromne ilości CO2. Wyprodukowanie 1 szklanej butelki pochłania tyle energii, co 17 plastikowych ⁹ .

2. Transport szkła.

Kiedy szklane opakowanie jest już uformowane i schłodzone, zaczyna swoją wędrówkę do zakładu produkcyjnego lub sklepu. Szkło jest kruche, więc potrzebuje większej ilości zabezpieczeń (papierowych lub foliowych). Zajmuje też więcej miejsca podczas transportu i jest cięższe. Jego przewóz z miejsca na miejsce wymaga większej ilości paliwa i generuje duże ilości dwutlenku węgla, który zanieczyszcza środowisko i przyczynia się do globalnego ocieplenia ¹⁰.

3. Recykling szkła.

Producenci twierdzą, że szkło to mądry wybór dla środowiska, ponieważ można je przetwarzać w nieskończoność. W rzeczywistości jednak sprawa jest skomplikowana. W większości krajów Europy szkło jest segregowane częściej, niż inne materiały. 88% Polek i Polaków deklaruje segregowanie szkła. Jednak absolutna większość z nich mówi, że nie wie dokładnie, jak to robić prawidłowo ¹¹. 

Nie każdy szklany przedmiot nadaje się do recyklingu. Do pojemników do segregacji nie powinno się wrzucać opakowań po lekach i rozpuszczalnikach, szkła kryształowego, żaroodpornego, okularów, ceramiki i porcelany, żarówek, szyb okiennych ¹². W niektórych krajach (np. w Szwecji) kolorowe szkło jest segregowane osobno od przeźroczystego, co zwiększa szanse na jego ponowne wykorzystanie podczas produkcji. Zielonego i brązowego szkła nie topi się razem z bezbarwnym, bo to wpływa na kolor gotowego produktu. 

Załóżmy jednak, że wrzuciliśmy odpowiedni szklany słoik do właściwego pojemnika. To nadal nie gwarantuje, że zostanie on poddany recyklingowi. Według danych Europejskiej Federacji Opakowań Szklanych (FEVE), w Polsce przetwarza się 63% szkła (w skali Unii ten wskaźnik wynosi 76%), ale na przykład w USA mówimy o ok. 30%. W skali globalnej ten wskaźnik jest na poziomie zaledwie 21% ^13,14,15.

Dlaczego przetwarzanie szkła jest problematyczne?

Jedna z przyczyn to wysokie koszty recyklingu szkła. Jego przewóz z sortowni śmieci do miejsca recyklingu, a później do miejsca produkcji opakowań wymaga środków transportu i paliwa, a to znów prowadzi do uwolnienia dużych ilości CO2. A następnie bardzo energochłonny proces produkcji szkła w piecach rozgrzanych do 1500 °C zaczyna się od początku, koło się zamyka, zostawiając potężny ślad węglowy. Gdyby wszystkie opakowania szklane (a nie średnio co 5-te) były poddawane recyklingowi, ten proces pochłaniałby jeszcze więcej energii i pieniędzy. 

Co dzieje się ze szkłem, które nie jest poddawane recyklingowi? Leży na wysypisku śmieci nawet przez 1 milion lat, bo właśnie tyle może trwać jego rozkład ¹⁶. Jest też inna opcja, równie przerażająca. Szkło miażdży się i używa się jako warstwy osłonowej wysypiska. Jest to tańsze od recyklingu i pomaga ograniczyć nieprzyjemnie zapachy, uwalniające się z innych rozkładających się śmieci. Warstwa szkła chroni wysypisko przed pożarami, szkodnikami i nadmiernym spływem wody deszczowej ¹⁷. Tanio i trwale.

Czy szkło jest dobrą alternatywą dla plastiku?

Jeśli w sklepie zamiast plastiku, kierując się dbałością o środowisko, wybierasz szkło  – popełniasz błąd. Imperial College London wyliczył, że gdyby wszystkie opakowania plastikowe w świecie zastąpiono szklanymi, do atmosfery uwolniłoby się 87% więcej CO2 ¹⁸. Szkło potrzebuje znacznie więcej energii w procesie produkcji. Potencjalnie ten proces jest też bardziej toksyczny dla człowieka i przyrody niż w przypadku produkcji plastiku. Recykling szkła także stwarza wiele problemów.

O tym, że szkło nie jest ekologiczną alternatywą dla plastiku ze względu na ślad węglowy, swoich klientów ostrzegają nawet globalne koncerny, np. Coca-Cola ^19,20. Wykorzystanie opakowań szklanych ma sens tylko w sytuacji, gdy zamierzamy ich używać przez długie lata.

Bibliografia:

1. “Packaging & Recycling survey. Extract of results – April 2020”, Europejską Federację Producentów Szklanych Pojemników na żywność i napoje oraz flakonów do perfum, kosmetyków i farmacji (FEVE), dostęp 2 grudnia 2021r.
2. “What is Glass?”, Glass Alliance Europe, dostęp 2 grudnia 2021r.
3. Ludacer R., “The world is running out of sand — and there's a black market for it now”. Businness Insider, 11 czerwca 2018r.  
4. “Land reclamation, human rights & nature’s rights”, SandStories.org, 30 lipca 2021r.
5. “The mining of sand, a non-renewable resource”, greenfacts.org, dostęp 2 grudnia 2021r.
6. Ramadon L.F., “The global estimated value of illegal sand extraction: Guest post by Luis Fernando Ramadon”. SandStories.org, 29 października 2021r.
7. Meredith S., “A sand shortage? The world is running out of a crucial — but under-appreciated — commodity’, cnbc.com, 5 marca 2021r.
8. “Producenci opakowań szklanych zmniejszają o 50% emisję CO2”, opakowania.com.pl, 16 marca 2020r.
9. Demetrakakis P., “This material, or that?”, packagingdigest.com, 11 marca 2015r.
10. Marley K., “Glass bottles could be worse for the environment than plastic, Coca Cola warns”, The Telegraph, 27 stycznia 2019r.
11. “Recykling w Polsce na fali wzrostu - wyniki Europejskiego badania zachowań konsumenckich”, swiat-skla.pl. 22 kwietnia 2020r.
12. “Jak szklane odpady stają się cennym surowcem?”, prezero.pl, dostęp 3 grudnia 2021r.
13. “Latest Glass Packaging Recycling Rate Steady at 76%”, feve.org, 1 grudnia 2020r.
14. “Glass: Material-Specific Data”, United States Environmental Protection Agency, epa.gov, dostęp 3 grudnia 2021r.
15. “Key figures on glass recycling worldwide as of 2018”, statista.com, dostęp 17 grudnia 2021r.
16. Bell S., “The decomposition clock”, roadrunnerwm.com, 15 maja 2020r.
17. Kellog K., “Which is Better For The Environment? Glass or Plastic?”, goingzerowaste.com, 13 września 2019r.
18. Voulvoulis N., Kirkman R., Giakoumis T., Metivier P., Kyle C., Midgley V., “Examining Material Evidence. The Carbon Fingerprint”. Imperial College London,dostęp 17 grudnia 2021r.
19. Akwagyiram A., “Coca-Cola chooses plastic bottle collection over aluminum cans to cut carbon footprint”. Reuters.com, 6 listopada 2019r.
20. Marley K., dz.cyt.