Ortoreksja – gdy dbałość o zdrową dietę staje się obsesją.

Każdego dnia słyszymy, że dobre wybory żywieniowe są podstawą zdrowia – i tak rzeczywiście jest. Popularna wyszukiwarka wyświetla ponad 8,5 mld wyników dla hasła “healthy nutrition”, w 2013 roku było ich dużo mniej – tylko 227 mln. Progres jest oszałamiający. Mamy unikać produktów przetworzonych, barwników, konserwantów czy innych dodatków do żywności. Zalew różnych mniej czy bardziej wiarygodnych informacji dociera do nas i ma wpływ na nasze wybory. Czasem zaczynamy dbać o to, co co jemy, przesadnie. W tej sytuacji specjaliści mogą zdiagnozować zaburzenie nazywane “ortoreksją”.

Skąd wziął się termin “ortoreksja”?

W 1997 roku pojawił się termin orthorexia nervosa, czyli “patologiczna fiksacja na zdrowym odżywianiu”. Autorem terminu jest amerykański lekarz Steven Bratman, który osobiście doświadczył chorobliwej kontroli swojego odżywiania. Po latach rygorystycznej diety zaobserwował negatywny wpływ myśli o jedzeniu na wiele sfer swojego życia oraz na kontakty społeczne. Podobne objawy widział również u wielu swoich pacjentów. Doprowadziło to do zaproponowania nazwy nowego zjawiska – ortoreksja.

Kto jest najbardziej narażony na ortoreksję?

Ciężko jest określić dokładną liczbę osób chorujących. Dane dotyczące rozpowszechnienia choroby są bardzo rozbieżne, a szacunki wskazują na zakres między 6,9% - 57,6% społeczeństwa. Wynika to z braku jasno określonych kryteriów dotyczących rozpoznania oraz faktu, że samo zaburzenie nie zostało jak dotąd ujęte w klasyfikacjach chorób. Wyższa tendencja do ortoreksji, jak się wydaje, związana jest ze środowiskiem osób powiązanych z ochroną zdrowia. Drugą najbardziej zagrożoną grupą są wegetarianie i weganie. Jednak wraz ze wzrostem długości czasu trwania takiego sposobu odżywiania fanatyzm ten się obniża.

Gdzie leży granica między dbaniem o dietę a ortoreksją?

Ortoreksja jest bardzo specyficznym zaburzeniem odżywiania. Granica między prawidłowym żywieniem, tak popularnym dbaniem o zdrowe nawyki żywieniowe a obsesją na punkcie zdrowego żywienia jest bardzo łatwa do przekroczenia. Wśród zachowań ortorektycznych można wymienić obsesyjne:

• unikanie niektórych pokarmów, bądź całych grup pokarmów,
• unikanie określonych sposobów obróbki żywności – np. smażenie, pieczenie,
• obsesyjne skupienie na jakości produktów – spożywanie tylko produktów bio czy eko,
• brak czerpania przyjemności z jedzenia,
• nadmierne skupienie na planowaniu posiłków, zakupach i czytaniu etykiet,
• unikanie jedzenia posiłków przygotowanych przez innych (restauracje, imprezy rodzinne).

Odstępstwa od narzuconych reguł wywołują lęk i poczucie winy u osoby chorej. Zachowania te mają bezpośredni wpływ na zdrowie. Mogą prowadzić do anoreksji, niedożywienia, zaburzają relacje w kontakcie z bliskimi.

Gdy wszystkie codzienne aktywności zostają podporządkowane czasochłonnemu, drobiazgowemu planowaniu, kupowaniu i przygotowywaniu posiłków, zbliżamy się lub już przekroczyliśmy cienką granicę fiksacji na zdrowym odżywianiu. 

Co ciekawe, media społecznościowe, w szczególności Instagram, mogą przyczyniać się do rozwinięcia ortoreksji. Jak wykazały badania, systematyczne korzystanie z tego kanału i śledzenie kont o zdrowym odżywianiu wiązało się z większą podatnością na rozwinięcie zaburzenia.

Ortoreksja – jak wyleczyć to zaburzenie?

Leczenie ortoreksji powinno obejmować psychoterapię indywidualną lub grupową. Celem jest wypracowanie odpowiedniej postawy wobec jedzenia oraz zmniejszenie poczucia lęku przed jedzeniem. Jeśli podejrzewasz, że Ty lub bliska osoba może mieć ortoreksję, warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą. 

Dla dietetyków ortoreksja stanowią wyzwanie. Choć tacy pacjenci mają bogatą wiedzę z zakresu zdrowego żywienia, często jest ona obarczona wieloma błędami, bo pochodzi z niewiarygodnych źródeł. Najważniejszym wyzwaniem jest zatem edukacja żywieniowa pacjenta. Pomoc osobie z ortoreksją nie jest łatwa, bardzo istotne jest zatem wsparcie najbliższych.

Bibliografia:

1. “Ortoreksja - oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych?” Łucka I, Janikowska-Hołoweńko Dorota. Psychiatr.Pol. 2019;53(2):371-382
2. Instagram use is linked to increased symptoms of orthorexia nervosa. Turner PG, Lefevre CE.Eat Weight Disord. 2017 Jun;22(2):277-284. doi: 10.1007/s40519-017-0364-2. Epub 2017 Mar 1.
3. “Orthorexia nervosa: definicje, kryteria, klasyfikacje - kontrowersje i rozbieżności w wynikach badań.” Nelkowska Dominika Dorota
4. “Ortoreksja - nowa jednostka chorobowa związana z zaburzonymi wzorcami odżywiania” Mróz Michalina Wiktoria, Korek Emilia Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2020, Tom 26, Nr. 2, 102-105
5. “Ortoreksja - aktualne ujęcie problemu. Przegląd badań” Hyrnik Joanna, Zasada Ida, Psychiatr. Pol. 2021; 55(2):405-420
6. “Ortoreksja - prowadzenie pacjenta pod kątem dietetycznym” Dolińska Anna.