Słodka pułapka: jak cukier i słodziki w witaminach dla dzieci szkodzą zdrowiu

Rodzice pragną dla swoich dzieci tylko tego, co najlepsze. Nierzadko troszczą się o zdrowie potomstwa znacznie bardziej niż o swoje własne, z dużym zaangażowaniem wybierając witaminy, syropy i suplementy, by wzmocnić ich odporność, wesprzeć pracę mózgu i wspomóc rozwijający się organizm. To wyraz troski i miłości. Jednak producenci i ich skrupulatnie zaprojektowane reklamy i opakowania często wprowadzają rodziców w błąd.

Wielu, często nieświadomie podaje swoim pociechom specyfiki, które zawierają głównie… cukier i słodziki, w tym sztuczne. Te składniki mogą zakłócać działanie substancji aktywnych, nasilać uzależnienie od cukru, obniżać siły obronne organizmu i działać na niekorzyść dziecka. Czujność rodzica, umiejętność czytania etykiet i świadomy wybór jakościowych produktów to klucz, jeśli chodzi o skuteczne i bezpieczne wsparcie rosnącego organizmu. W tym artykule porozmawiamy o tym, jak cukier i inne słodziki zawarte w suplementach diety (i innych produktach) mogą szkodzić Twojemu dziecku. 

Cukier w suplementach dla dzieci – co musisz wiedzieć? 

W dzisiejszych czasach cukier i słodziki są obecne w większości produktów gotowych do spożycia, także w tych dziecięcych. Nawet jeśli rodzice bardzo się starają o zdrowe odżywianie w domu, poza nim nie są w stanie kontrolować wszystkiego, co zjadają ich pociechy. A cukier lub jego zamienniki są naprawdę wszędzie! 

Dzieci dużo się ruszają, cały czas rosną, ich mózg się rozwija. Potrzebują zatem dużo składników odżywczych. I często odruchowo sięgają po słodkości, by zaspokoić energetyczne potrzeby organizmu. Dlaczego? Z różnych powodów, wśród których niebagatelne znaczenie mają złe nawyki żywieniowe wśród kolegów, dokarmianie dzieci słodyczami przez dziadków, tradycja rozdawania “słodkich nagród i prezentów” w przedszkolach i szkołach, reklama itd. W efekcie odporność dziecka słabnie, koncentracja spada, pojawia się coraz więcej problemów zdrowotnych… 

W odpowiedzi rodzice zaczynają szukać wsparcia dla zdrowia dziecka w postaci suplementów diety. Wielu z nich jednak nie zdaje sobie sprawy z tego, że popularne specyfiki dla dzieci same w sobie stanowią ukryte źródło cukru. De facto tylko dolewają oliwy do ognia. Cukier w nadmiarze negatywnie oddziałuje na rosnący organizm na wielu płaszczyznach. 

Dlaczego producenci dodają cukier i słodziki do suplementów diety dla dzieci?

Jest na to kilka strategicznych powodów:

• Smak i atrakcyjność. Cukier nadaje suplementom słodki smak, który jest atrakcyjny dla dzieci. Dzięki temu produkty stają się bardziej przyciągające dla najmłodszych. Dla wielu rodziców produkt, który jest smaczny dla dziecka i do spożywania którego nie trzeba przekonywać, wydaje się lepszym wyborem.

• Maskowanie smaku składników aktywnych. Niektóre składniki aktywne w suplementach diety mogą mieć nieprzyjemny smak lub zapach. Dodanie cukru lub słodzików pomaga zamaskować te smaki, co ułatwia dzieciom ich przyjmowanie.

• Wydłużenie okresu trwałości. Cukier może pomóc w zachowaniu trwałości suplementów, zwłaszcza w postaci żelków czy płynu. Działa jak konserwant.

• Podtrzymanie wzorców zachowań (i uzależnienia). Jeśli dzieci przyzwyczają się do suplementów (lub innych produktów) zawierających cukier od najmłodszych lat, mogą wykształcić nawyk sięgania po słodkie produkty, co może wpływać na ich dalsze decyzje żywieniowe.

Należy pamiętać, że nadmiar cukru w suplementach diety dla dzieci może prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak np. otyłość, próchnica i problemy związane z regulacją poziomu cukru we krwi. Przyjrzyjmy się im bliżej. 

Cukier a otyłość u dzieci. 

Otyłość to ogromny problem polskich dzieci. Ostatnie dane WHO wskazują, że 32% polskich dzieci w wieku 7-9 lat boryka się z nadwagą lub otyłością  ¹. Pod tym względem Polska zajmuje 8. miejsce wśród krajów europejskich. Wśród nastolatków wyniki są jeszcze gorsze. Blisko co drugi ma zbędne kilogramy (ok. 43%). 

Cukier może przyczyniać się do otyłości u dzieci poprzez kilka mechanizmów:

• Wysoki indeks glikemiczny. Produkty zawierające dużo cukru, zwłaszcza te z dodatkiem cukrów prostych, mogą powodować gwałtowny wzrost poziomu cukru we krwi. To prowadzi do szybkiego uczucia głodu po spadku poziomu cukru, co może skłaniać dzieci do jedzenia większych ilości słodkich posiłków.

• Brak uczucia sytości. Produkty bogate w cukier często dostarczają niewiele błonnika i innych składników, które utrzymują uczucie sytości na dłużej. Dzieci, które spożywają dużo cukru, mogą szybciej odczuwać głód i sięgać po kolejne przekąski.

• Nadmiar kalorii. Cukier dostarcza kalorii, ale niewiele wartości odżywczych. 

• Wpływ na hormony regulujące apetyt. Niektóre badania sugerują, że cukier może wpływać na hormony - leptynę i grelinę, co może skutkować zwiększonym apetytem i większym spożyciem kalorii  ^2,3.

• Przetwarzanie tłuszczu. Nadmiar cukru może prowadzić do przekształcania nadmiaru kalorii w organizmie w tłuszcz, co zwiększa masę ciała.

Nadwaga zaś nie jest tylko problemem natury estetycznej. Otyłość u dzieci zwiększa ryzyko takich problemów zdrowotnych, jak  ⁴: 

• nadciśnienie tętnicze,
• insulinooporność i cukrzyca typu 2,
• choroby serca,
• zaburzenia psychiczne,
• zaburzenia układu kostno-stawowego,
• zaburzenia gospodarki tłuszczowej,
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby,
• astma oskrzelowa,
• kamica pęcherzyka żółciowego,
• zaburzenia hormonalne.

Więcej o czynnikach, które przyczyniają się do otyłości u dzieci, oraz radach, jak temu zapobiec, przeczytasz w osobnym artykule. 

Cukier a uzależnienie u dzieci. 

Cukier może prowadzić do uzależnienia u dzieci poprzez wpływ na ich mózg i zachowanie. Mechanizm ten najprawdopodobniej polega na tym, że gdy dziecko spożywa produkty zawierające cukier, aktywuje obszary mózgu odpowiedzialne za odczuwanie satysfakcji i przyjemności. To uczucie jest silnie nagradzane, co sprawia, że dziecko chce go doświadczyć ponownie. Jednak z czasem potrzebne są coraz większe dawki, aby odczuć przyjemność  ⁵.

Dodatkowo cukier może wpłynąć na poziom hormonów regulujących apetyt, takich jak leptyna i grelina. Spożycie dużej ilości cukru może zakłócać te mechanizmy, co skutkuje wzrostem apetytu na słodkie przekąski. Dzieci, które regularnie spożywają cukier, mogą rozwijać nawyk sięgania po słodkie jedzenie, nawet jeśli nie odczuwają fizycznego głodu.

Cukier a zaburzenia zachowania u dzieci. 

Spożycie cukru może prowadzić do gwałtownych skoków poziomu glukozy we krwi. Ten problem dotyczy nie tylko cukrzyków. U osób “zdrowych” także może dochodzić do zbyt wysokich skoków i zbyt niskich spadków cukru m.in. pod wpływem diety  ⁶.

W momencie, gdy glukoza podskakuje do góry, dziecko może zrobić się nadpobudliwe i hiperaktywne. Kiedy glukoza spada, może doświadczyć tzw. dołka emocjonalnego. Może być drażliwe i kapryśne, a także zmęczone.

Gwałtowne skoki glukozy mogą powodować trudności z pamięcią, problemy z nauką  ⁷, zaburzenia snu  ⁸, a nawet depresję  ⁹. 

Cukier także może wpłynąć na poziomy neurotransmiterów w mózgu. Zmiany w poziomach tych substancji chemicznych mogą wpływać na samopoczucie i zachowanie  ¹⁰, np. powodując, że jesteśmy mniej zadowoleni z życia lub bardziej niespokojni. 

Wszystkie te mechanizmy mogą składać się na kompleksowy wpływ cukru na zachowanie dzieci. Dlatego też ważne jest kontrolowanie spożycia cukru i promowanie zdrowych nawyków żywieniowych, aby wspierać ich zdrowie psychiczne i emocjonalne.

Cukier a próchnica u dzieci. 

Jest to chyba najbardziej znany i najbardziej udowodniony naukowo skutek uboczny spożywania produktów z cukrem. Proces powstania próchnicy w tym przypadku wynika z interakcji między cukrem a bakteriami w jamie ustnej. 

Kiedy dzieci spożywają słodycze (w tym w postaci słodzonych suplementów diety) cukier dostaje się do jamy ustnej. Bakterie tam obecne przekształcają cukier w kwasy organiczne, zwłaszcza kwas mlekowy. Te kwasy atakują szkliwo zębów, co prowadzi do utraty minerałów z powierzchni zębów. Jeśli ten proces trwa dłużej i nie zostanie zatrzymany przez organizm dziecka (np. z powodu niedoborów minerałów i innych składników odżywczych w diecie dziecka), powstaje próchnica. 

Ubytkom w zębach i zmianom próchnicowym sprzyja także zbytnie mnożenie się szkodliwych bakterii spowodowane przez częste spożycie cukru i rafinowanych węglowodanów  ¹¹.

Cukier a odporność.

Układ odpornościowy chroni nas przed szkodliwymi mikrobami. Kiedy mikroby pokonują pierwsze bariery obronne (takie jak skóra, śluzówka czy kwas żołądkowy) i trafiają głębiej do organizmu, w grę wkraczają białe krwinki, które mają pochłonąć intruza. Badania z lat 70. przeprowadzone na Uniwersytecie Loma Linda wykazały, że po spożyciu cukru zdolność białych krwinek do zwalczania bakterii drastycznie spadała i ten efekt utrzymywał się nawet do 5 godzin  ¹². 

Inne badania na zwierzętach pokazały, że cukier może zwiększać ryzyko reakcji alergicznych w płucach  ¹³, a także sprzyjać rozwinięciu stanu zapalnego i osłabiać układ odpornościowy  ¹⁴.

Negatywny wpływ cukru na odporność występuje głównie po spożyciu dużych ilości rafinowanego cukru i prostych węglowodanów. W efekcie we krwi następuje gwałtowny wzrost poziomu glukozy. I choć glukoza jest niezbędna dla prawidłowej pracy systemu odpornościowego, jej podwyższony poziom prowadzi do skutków zupełnie odwrotnych: organizm sam zaczyna produkować cząsteczki zapalne  ¹⁵.

Odporność organizmu zależy także od stanu mikrobioty jelitowej. Na jej różnorodność m.in. wpływa nasza dieta i ilość spożywanego cukru oraz produktów wysokoprzetworzonych. Badania naukowe wykazały, że wysokie spożycie cukrów zmniejsza obfitość Bacteroidetes - rodzaju mikrobów, które wzmacniają ścianę jelita i odporność śluzówkową  ¹⁶. Cukier może także stanowić pożywkę dla “szkodliwych mikrobów”, które rozmnażając się wypierają te “pożyteczne”. Zachwiana równowaga mikrobiomu prowadzi do osłabienia sił obronnych organizmu. 

Jeśli interesuje Cię temat wpływu cukru na zdrowie, polecamy także zajrzeć do tego artykułu oraz do wersji tekstowej i nagrań spotkań prowadzonych przez Magdę Kumorek opartą na lekturze książki “Słodziutki. Biografia cukru”.

Czy słodziki są lepsze dla dzieci niż cukier?

Czy w związku z powyższym zastąpienie cukru innym słodzikiem to dobre rozwiązanie? Czy pomoże uniknąć tych wszystkich potencjalnych skutków ubocznych? W ofercie sklepowej można znaleźć słodziki bez kalorii, bez fruktozy (lub na bazie samej fruktozy), o różnej konsystencji, smaku, zapachu. Producenci suplementów diety także oferują całe mnóstwo alternatyw dla klasycznego cukru w swoich syropach, lizakach czy witaminach. Sprawdźmy. 

Jakie substytuty cukru można znaleźć w suplementach diety dla dzieci?

W suplementach diety można spotkać różne sztuczne zamienniki cukru, które są stosowane jako słodziki. Oto kilka przykładów popularnych sztucznych słodzików używanych w suplementach diety:

• Aspartam. Aspartam jest jednym z najbardziej popularnych sztucznych słodzików. Jest znacznie słodszy od cukru i praktycznie bezkaloryczny. Jest stosowany w wielu suplementach, w tym w witaminach i minerałach dla dzieci. Jednak Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) uznała aspartam jako prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi. Czy to sprawiło, że produkty z aspartamem zostały wycofane ze sprzedaży? Nie. WHO nie wystosowała takich rekomendacji, ani nie odradziła konsumentom spożywania aspartamu  ¹⁷, ponieważ dowody, na podstawie których został nazwany potencjalnie rakotwórczym, są “ograniczone” oraz ważne są dawki (im więcej aspartamu, tym większe niebezpieczeństwo). Jednak czy warto podawać swoim dzieciom coś, co potencjalnie może powodować nowotwory? Każdy rodzic powinien zastanowić się nad tym pytaniem.

• Sacharyna. To inny popularny sztuczny słodzik, który jest 350 razy słodszy od cukru i bezkaloryczny. Wiele badań potwierdziło, że może powodować nowotwory u zwierząt  ^18,19 , chociaż oficjalnie uważa się, że jest bezpieczny dla ludzi.

• Cyklaminian sodu (E952). Jest słodzikiem o intensywnym smaku, słodszy od cukru  30-50 razy. Jest stosunkowo stabilny w wysokich temperaturach, co sprawia, że może być używany w różnych produktach, w tym w suplementach diety np. w postaci żelków. Cyklaminian sodu jest zakazany w Stanach Zjednoczonych, Szwecji, Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii i Norwegii ze względu na wyniki badań sugerujących, że może być rakotwórczy. Z kolei eksperci z Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) twierdzą, że cyklaminian sodu jest bezpieczny dla zdrowia człowieka. Dlatego jest dozwolony w Unii Europejskiej  ^{20, 21} . 

• Acesulfam potasu (lub acesulfam K). Acesulfam potasu to bezkaloryczny słodzik o intensywnym słodkim smaku. Brak jest solidnych badań nad jego długoterminowym wpływem na zdrowie ludzi. Niektóre badania sugerują, że może on powodować nowotwory. Acesulfam K nie jest trawiony przez organizm człowieka, jest wydalany w niezmienionej postaci. Jednak jego oddziaływanie w trakcie przechodzenia przez układ pokarmowy pozostaje na razie obiektem do badań. 

• Sukraloza. Jest bardzo popularnym i wysoce stabilnym, bezkalorycznym słodzikiem. Badania pokazują, że może powodować raka  ²². Niektóre badania z udziałem ludzi sugerują, że może zaburzać tolerancję glukozy w organizmie oraz powodować dysbiozę jelit  ²³. 

W porównaniu do sztucznych słodzików, słodziki o pochodzeniu bardziej naturalnym używane przez producentów suplementów diety (choć nie tylko), wielu rodzicom wydają się lepszym wyborem. Czy tak jest rzeczywiście? Przyjrzyjmy się najczęściej stosowanym substancjom: 

• Syrop glukozowo-fruktozowy. Chyba każdy rodzic słyszał o jego negatywnym wpływie na zdrowie dzieci spowodowanym wysoką zawartością fruktozy. W nadmiarze fruktoza nie tylko zaburza tolerancję glukozy w organizmie, ale także pobudza apetyt, zaburza regulację sytości, powoduje nadwagę i może wpływać na zachowanie poprzez stymulację neuroprzekaźników w mózgu (np. dopaminę)  ²⁴.

• Syrop glukozowy. Pod wpływem złej sławy syropu z zawartością fruktozy wielu producentów zastąpiło go syropem glukozowym. Jednak ta opcja wydaje się być nawet bardziej niebezpieczna od cukru. Cukier ma indeks glikemiczny na poziomie 61. Jest to wskaźnik, który pokazuje, jak dużego skoku glukozy we krwi można się spodziewać po jego spożyciu. Syrop glukozowy zaś ma indeks glikemiczny 100! To oznacza ogromny skok glukozy we krwi po jego spożyciu, szczególnie w postaci suplementu diety, który jest pozbawiony błonnika lub innych substancji, które mogłyby spowolnić wyrzut glukozy. 

• Stewia. To naturalny słodzik pozyskiwany z liści rośliny o nazwie Stevia rebaudiana. Jest znacznie słodszy od cukru, ale zawiera mało kalorii. Ma dość specyficzny smak, dlatego producenci często są zmuszeni maskować go różnymi dodatkami, żeby zachęcić dzieci do spożywania produktów ze stewią. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2010 roku oświadczył, że stewia jest bezpieczna  ²⁵. Jednak u niektórych osób spożywanie dużych ilości stewii może powodować problemy trawienne, takie jak wzdęcia, biegunka lub dyskomfort żołądkowy.

• Miód. Jest bogaty w przeciwutleniacze i ma łagodzące właściwości antybakteryjne. Jednocześnie warto pamiętać, że zawiera od 30 do 40% fruktozy i w zależności od rodzaju jego indeks glikemiczny może wahać się od 30 do 70. Miód jest dość rzadko używany w suplementach diety. Ze względu na swoją konsystencję może być mniej praktyczny, dlatego producenci najczęściej łączą go z innymi słodzikami.

• Syrop agawy. Jest to naturalny słodzik pozyskiwany z rośliny agawa. Jest mniej słodki od cukru. Indeks glikemiczny syropu z agawy jest stosunkowo niski i wynosi zazwyczaj około 15-30. Syrop z agawy podnosi poziom cukru we krwi wolniej niż niektóre inne słodziki, jednak zawiera dużo fruktozy (o negatywnych skutkach jej spożycia rozmawialiśmy przy okazji syropu fruktozowego). Syrop z agawy także często jest łączony przez producentów suplementów diety z innymi słodzikami. 

• Poliole (erytrol, xylitol, sorbitol, maltitol itp.). Te słodziki zyskały na popularności ze względu na bardzo niską kaloryczność oraz niski indeks glikemiczny. Nasz organizm nie trawi ich, przechodzą w stanie nienaruszonym aż do jelita grubego, gdzie mogą powodować nieprzyjemne objawy: gazy, wzdęcia, biegunki. W lutym 2023 roku świat obiegła wiadomość, że jeden z grupy tych słodzików - erytrol - w badaniach pokazał, że może przyczyniać się do zawału serca i udaru mózgu  ²⁶. Samo badanie i jego wnioski zostały poddane krytyce, ponieważ choroby sercowo-naczyniowe zazwyczaj rozwijają się na przestrzeni dziesięcioleci, zaś wpływ spożycia erytrolu był oceniany w ciągu 3 lat. Zatem nie wiadomo dokładnie, czy to słodzik był głównym winowajcą  ²⁷.  Niemniej jednak, całkowite bezpieczeństwo tego rodzaju słodzików zostało zakwestionowane. 

Podsumowując, każda z alternatyw cukru ma swoje kamienie podwodne: jedne są znane, inne zaś odkryjemy dopiero za jakiś czas. I choć niektóre słodziki bywają często uważane za zdrowszy substytut cukru, istnieją dowody sugerujące, że nie są one wcale lepszym wyborem, szczególnie jeśli chodzi o dzieci. 

Słodzik to zawsze słodzik. I zastępowanie jednego drugim może rozwiązać jakąś kwestię, ale w zamian spowodować inny problem. 

Oto kilka rzeczy, o których należy pamiętać:

• Słodziki kształtują preferencje smakowe dzieci. Osoby, które spożywają dużo słodzików, mogą rozwijać wyższą tolerancję na słodycz, co może skutkować większym apetytem na słodkie potrawy i napoje, a także uzależnieniem od słodkiego smaku. 

• Słodziki pobudzają apetyt na niezdrowe potrawy. Słodziki sprawiają, że dzieci częściej sięgają po słodycze i inne wysoko przetworzone i niezdrowe produkty, które tak samo stymulują układ nagrody w mózgu, jak np. cukier.

• Słodziki wpływają na mikrobiotę jelitową. Słodziki mogą zaburzać balans mikroorganizmów jelitowych, co powoduje długoterminowe konsekwencje dla zdrowia. Różnorodna mikrobiota jelitowa jest istotna dla funkcji układu odpornościowego, trawienia i zdrowia psychicznego.

• Brak długoterminowych badań na temat wpływu słodzików na zdrowie ludzi. Niektóre z przeprowadzonych badań już dziś wskazują na to, że słodziki mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów, zespołu metabolicznego, cukrzycy, zaburzeń zachowania, chorób serca itd. Co przyniosą przyszłe odkrycia naukowców? Nie wiadomo. 

Ile cukru może jeść dziecko?

WHO zaleca, by dzieci w wieku 4-6 lat spożywały dziennie nie więcej niż 35 gramów dodanego cukru dziennie, od 7 do 10 lat - nie więcej niż 42 gramy cukru. Dla nastolatków i osób dorosłych dzienny rekomendowany limit to maksymalnie 50 gramów cukru (czyli 10% od dziennego spożycia kalorii). Jeszcze lepiej, według WHO, jeśli spożycie cukru dodanego u wszystkich osób będzie niższe o połowę od wymienionych wyżej ilości. Czyli w przypadku dzieci to maksymalnie 20 gramów cukru (ok. 4 łyżeczki)  ²⁸. Dla porównania szklanka lemoniady może zawierać nawet do 18 gramów cukru.

Jak sprawa wygląda w praktyce? Według GUS, polskie dzieci zjadają nawet 19 łyżeczek cukru dziennie!  ²⁹ Chodzi nie tylko o sam cukier sypany, lecz także inne słodziki: fruktoza, glukoza, laktoza, galaktoza, maltoza, dekstroza. Występuje także w formie syropów: fruktozowego, glukozowo-fruktozowego, glukozowego, klonowego, trzcinowego, daktylowego, ryżowego, słodowego, kukurydzianego, z agawy, miodu, karmelu, melasy. 

Czy to oznacza, że trzeba całkowicie odciąć dziecko od cukru, jego zamienników i wszystkich słodyczy? Nie, jednak umiar jest najważniejszy. Poza tym warto także wybierać produkty słodkie z natury, np. owoce, oraz stosować triki, które pomogą zniwelować negatywny wpływ zawartego w nich cukru na poziom glukozy we krwi. A mianowicie spożywać słodkie owoce, słodycze lub napoje po: 

• warzywach lub innych produktach bogatych w błonnik pokarmowy,
• posiłkach bogatych w białko i tłuszcze.

Innymi słowy, koncepcja deseru, czyli spożycia słodkości po wytrawnym głównym daniu, ma swoje uzasadnienie w nauce, gdyż taka kolejność pomaga zmniejszyć skoki cukru we krwi. A jeśli po spożyciu słodyczy wybierzesz się z dzieckiem na co najmniej 15-minutowy spacer lub weźmiecie się razem za sprzątanie mieszkania, to jeszcze bardziej ograniczy gwałtowny wzrost poziomu glukozy. 

Bibliografia:

1. Otyłość u dzieci – same z niej nie wyrosną, Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, 21.03.2023, pacjent.gov.pl.
2. Bharath K Mani, Kripa Shankar, Jeffrey M Zigman, Ghrelin’s Relationship to Blood Glucose, Endocrinology, Volume 160, Issue 5, May 2019, Pages 1247–1261, https://doi.org/10.1210/en.2019-00074.
3. Vasselli JR. The role of dietary components in leptin resistance. Adv Nutr. 2012 Sep 1;3(5):736-8. doi: 10.3945/an.112.002659. PMID: 22983859; PMCID: PMC3648762.
4.  Otyłość u dzieci…, dz.cyt.
5. Héloïse Hamelin, Ghislaine Poizat, Cédrick Florian, Miron Bartosz Kursa, Elsa Pittaras, Jacques Callebert, Claire Rampon, Mohammed Taouis, Adam Hamed, Sylvie Granon, Prolonged Consumption of Sweetened Beverages Lastingly Deteriorates Cognitive Functions and Reward Processing in Mice, Cerebral Cortex, Volume 32, Issue 7, 1 April 2022, Pages 1365–1378.
6. Schwartz NS, Clutter WE, Shah SD, Cryer PE. Glycemic thresholds for activation of glucose counterregulatory systems are higher than the threshold for symptoms. J Clin Invest. 1987;79(3):777–781. doi:10.1172/JCI112884.
7. Messier C, Desrochers A & Gagnon M (1999) Effect of glucose, glucose regulation, and word imagery value on human memory. Behavioral Neuroscience 113, 431–438.
8. Mehrdad M, Azarian M, Sharafkhaneh A, Alavi A, Zare R, Hassanzadeh Rad A, Dalili S. Association Between Poor Sleep Quality and Glycemic Control in Adult Patients with Diabetes Referred to Endocrinology Clinic of Guilan: A Cross-sectional Study. Int J Endocrinol Metab. 2021 Dec 5;20(1):e118077. doi: 10.5812/ijem.118077. PMID: 35432555; PMCID: PMC8994826.
9. Knüppel A, Shipley MJ, Llewellyn CH, Brunner EJ. Sugar intake from sweet food and beverages, common mental disorder and depression: prospective findings from the Whitehall II study. Sci Rep. 2017;7(1):6287. Published 2017 Jul 27. doi:10.1038/s41598-017-05649-7.
10. Angela Jacques, Nicholas Chaaya, Kate Beecher, Syed Aoun Ali, Arnauld Belmer, Selena Bartlett,The impact of sugar consumption on stress driven, emotional and addictive behaviors, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, Volume 103, 2019, Pages 178-199, ISSN 0149-7634.
11. Sheiham A, James WP. Diet and Dental Caries: The Pivotal Role of Free Sugars Reemphasized. J Dent Res. 2015 Oct;94(10):1341-7. 
12. Sanchez, A., Reeser, J. L., Lau, H. S., Yahiku, P. Y., Willard, R. E., McMillan, P. J., … & Register, U. D. (1973). Role of sugars in human neutrophilic phagocytosis. The American journal of clinical nutrition, 26(11), 1180-1184.
13. Kierstein, S., Krytska, K., Kierstein, G., Hortobágyi, L., Zhu, X., & Haczku, A. (2008). Sugar consumption increases susceptibility to allergic airway inflammation and activates the innate immune system in the lung. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 121(2), S196.
14. Yu, S., Zhang, G., & Jin, L. H. (2018). A high-sugar diet affects cellular and humoral immune responses in Drosophila. Experimental cell research, 368(2), 215-224.
15. Shomali N, Mahmoudi J, Mahmoodpoor A, Zamiri RE, Akbari M, Xu H, Shotorbani SS. Harmful effects of high amounts of glucose on the immune system: An updated review. Biotechnol Appl Biochem. 2021 Apr;68(2):404-410. doi: 10.1002/bab.1938. Epub 2020 Jun 8. PMID: 32395846.
16. Satokari R. High Intake of Sugar and the Balance between Pro- and Anti-Inflammatory Gut Bacteria. Nutrients. 2020 May 8;12(5):1348. doi: 10.3390/nu12051348. PMID: 32397233; PMCID: PMC7284805.
17. Aspartame hazard and risk assessment results released, 14 lipca 2023, who.int/news/item/14-07-2023-aspartame-hazard-and-risk-assessment-results-released.
18. Reuber MD. Carcinogenicity of saccharin. Environ Health Perspect. 1978 Aug;25:173-200. doi: 10.1289/ehp.7825173. PMID: 363408; PMCID: PMC1637197.
19. Saccharin, Center for Science in the Public Interest, 3 lutego 2022r., https://www.cspinet.org/article/saccharin.
20. Cyclamate in food poses a danger to our health, Question for written answer E-001008/2020 to the Commission, Rule 138, Susanna Ceccardi (ID), Gianna Gancia (ID), Anna Bonfrisco (ID), Elena Lizzi (ID), 19.02.2020, https://www.europarl.europa.eu/.
21. CANCER. Carcinogens in the Food Chain, M.J. Prival, in Encyclopedia of Food Sciences and Nutrition (Second Edition), 2003.
22. M S, M P, E T, L F, F M, M L, L B, M M, F B. Sucralose administered in feed, beginning prenatally through lifespan, induces hematopoietic neoplasias in male swiss mice. Int J Occup Environ Health. 2016 Jan;22(1):7-17. doi: 10.1080/10773525.2015.1106075. Epub 2016 Jan 29. PMID: 27078173; PMCID: PMC4894270.
23. Méndez-García LA, Bueno-Hernández N, Cid-Soto MA, De León KL, Mendoza-Martínez VM, Espinosa-Flores AJ, Carrero-Aguirre M, Esquivel-Velázquez M, León-Hernández M, Viurcos-Sanabria R, Ruíz-Barranco A, Cota-Arce JM, Álvarez-Lee A, De León-Nava MA, Meléndez G, Escobedo G. Ten-Week Sucralose Consumption Induces Gut Dysbiosis and Altered Glucose and Insulin Levels in Healthy Young Adults. Microorganisms. 2022 Feb 14;10(2):434. doi: 10.3390/microorganisms10020434. PMID: 35208888; PMCID: PMC8880058.
24. Meyers AM, Mourra D, Beeler JA. High fructose corn syrup induces metabolic dysregulation and altered dopamine signaling in the absence of obesity. PLoS One. 2017 Dec 29;12(12):e0190206. doi: 10.1371/journal.pone.0190206. PMID: 29287121; PMCID: PMC5747444.
25. Scientific Opinion on the safety of steviol glycosides for the proposed uses as a food additive. EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS). 14 kwietnia 2010r., https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2010.1537
26. Witkowski, M., Nemet, I., Alamri, H. et al. The artificial sweetener erythritol and cardiovascular event risk. Nat Med 29, 710–718 (2023). https://doi.org/10.1038/s41591-023-02223-9.
27. Which low-calorie sweeteners are safe—and which aren't? Center for Science in the Public Interest, marzec 2023, cspinet.org.
28. Guideline: sugars intake for adults and children, Guidelines Review Committee, Nutrition and Food Safety, SEARO Regional Office for the South East Asia (RGO), WHO South-East Asia, who.int.
29. Dzieci w Polsce zjadają 19 łyżeczek cukru dziennie! Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Staszowie, gov.pl, dostęp 19 września 2023r.