Czego karp wigilijny Ci nie powie…

Karp przyrządzany w różnych postaciach należy do najpopularniejszych dań wigilijnego stołu w Polsce. Co roku w naszym kraju sprzedaje się około 21 tysięcy ton karpia, z czego 90% – w grudniu ¹. Polska znajduje się także w europejskiej czołówce jeśli chodzi o hodowle tych ryb (razem z Czechami i Węgrami) ². Większość producentów karpi to gospodarstwa rodzinne, które prowadzą stawy przez wiele pokoleń. Przez organizacje zrzeszające rodzimych rybaków przekonują, że karp jest produktem naturalnym i nie tylko nie zaburza ekologii, lecz nawet wspiera biologiczną różnorodność gatunków. Czy hodowle tych ryb rzeczywiście są ekologiczne? Czy kupowanie żywego karpia jest etyczne? Czy jedzenie karpia jest zdrowe? Czytaj dalej, by poznać odpowiedzi na te pytania. 

Jak hoduje się karpie?

Karp jest rybą słodkowodną. Jest niewymagającym gatunkiem i może być hodowany nawet w płytkich i mulistych stawach, jest w stanie adaptować się do różnych warunków. Jeśli chodzi o typ pożywienia, w zasadzie jest wszystkożerny. Zjada bezkręgowce, larwy, robaki, mięczaki, pijawki i inne drobne organizmy wodne z dna, a także rośliny i algi. W stawach hodowlanych karpie dokarmia się paszą zbożową, do której na wiosnę dodaje się mączkę rybną i olej ³, ale czasem także mączkę mięsną, żaby czy soję ⁴. Po 3 latach hodowli karpia przenosi się do specjalnych “magazynów”. Są to zbiorniki wodne o ok. 2-metrowej wysokości, w których nie ma już ani roślin, ani pokarmu. Przez 2 miesiące karpie nic nie jedzą, czekając na sprzedaż. Jednak zanim to nastąpi, muszą przejść także przez “płuczkę” w przepływającej wodzie, która pomaga pozbyć się “mułowego” smaku ⁵. 

Nie wszyscy producenci stawiają na karpia wolnorosnącego. Jako że jest to gatunek niewymagający, jeśli chodzi o karmę, może być hodowany także w oparciu o wysokoenergetyczne granulaty. Sprawiają one, że karp rośnie szybciej, ale ma też więcej tłuszczu i gorzki smak ⁶. Nawet jeśli karpia dokarmia się zbożem, a także mączką rybną i olejem, powstaje pytanie odnośnie jakości tych surowców. Szczególnie biorąc pod uwagę ostatnią aferę z kurczakami, które były karmione paszą z dodatkiem olejów technicznych… Pokarm, który karp spożywa, na wprost warunkuje zawartość składników w jego mięsie i tłuszczu ⁷. 

Nie wszyscy producenci dbają także o wystarczającą przestrzeń w stawach – zdarza się, że ryby hoduje się w wielkim zagęszczeniu. W teorii, oczywiście, warunki hodowli karpia powinny być zbliżone do tych istniejących w dzikiej przyrodzie. W praktyce zaś bywa z tym różnie. 

Jak hodowle karpia wpływają na środowisko?

Jeden z najczęściej podnoszonych argumentów za rozwojem i wspieraniem polskiej produkcji karpia jest ekologia. Dzięki temu, że stawy, w których hoduje się te ryby, nie są głębokie, para znad wody nie unosi się wysoko, lecz podwyższa wilgotność terenów dookoła. To stwarza warunki do bujnego rozrostu roślin wokół stawów. Rośliny z kolei przyciągają ptaki i zwierzęta. Często w okolicach takich zbiorników wodnych można spotkać bieliki, żurawie, łabędzie, czaple, bociany, dudki czy sowy, mówił w wywiadzie dla Wirtualnej Polski dr Mirosław Kuczyński ⁸. Stawy karpiowe zwiększają także ilość zasobów wodnych kraju ⁹ . Jeśli konsumenci przestaną spożywać karpie, producenci nie będą dbać o te zbiorniki – stawy zarosną, a całe zbudowane wokół nich ekosystemy będą zagrożone ¹⁰. 

Z drugiej strony, karp jest uznany za gatunek inwazyjny, także w Europie ¹¹. To oznacza, że zbytni wzrost liczebności populacji karpi może prowadzić do wyginięcia innych gatunków dziko żyjących ryb, a to zmniejsza biologiczną różnorodność w środowisku wodnym. 

Warto pamiętać, że karpie często wykorzystywane są do “zarybiania” jezior. Jako że jest to ryba, która szuka pożywienia głęboko w mule, jednocześnie podnosi także związki chemiczne zalegające na dnie, m.in. fosfor czy inne chemikalia, które niestety są obecne w polskich zbiornikach wodnych, które tak czy inaczej łączą się w jeden wspólny system. Tylko 10% polskich rzek ma stan ekologiczny dobry lub bardzo dobry ¹². Stan chemiczny jezior w prawie 70% zbiorników jest poniżej dobrego ¹³, a ich wody są w złym stanie w 88% przypadków ¹⁴. Podnoszenie z dna jezior toksycznych związków na pewno nie służy bioróżnorodności tego środowiska. Pytanie także – czy te chemikalia nie osadzają się w organizmach samych karpi?

Sprzedaż żywych karpi – czy jest etyczna?

Grudniowe stoiska sprzedażowe żywych karpi są widywane coraz rzadziej (choć nadal istnieją). Niektóre sieci supermarketów zrezygnowały z takiej formy sprzedaży. Jednym z powodów ku temu niewątpliwe stały się głośne kampanie społeczne, w tym m.in. akcja Klubu Gaja “Jeszcze żywy karp” ¹⁵ z udziałem znanych polskich aktorów. Organizacje pozarządowe od dawna alarmują o tym, że karpie to istoty żywe, które podobnie do innych zwierząt bezkręgowych odczuwają ból ^16,17. Co więcej, karpie potrafią nawet odróżniać gatunki muzyki ¹⁸. Słyszą i czują to, co się dzieje dookoła nich. 

Transport żywych ryb do miejsca sprzedaży, warunki tej sprzedaży oraz sposób, w jaki trafiają do domów konsumentów (najczęściej w foliowych siatkach bez dostępu do wody i powietrza) sprawia, że karpie cierpią. Z tego względu m.in. Fundacja WWF Polska w oficjalnym stanowisku ¹⁹ wypowiedziała się przeciw sprzedaży i kupowaniu żywych karpi:

“Przetrzymywanie stłoczonych ze sobą ryb, w małej ilości wody, a tym bardziej transport ich bez wody oraz uśmiercanie w warunkach sklepowych czy targowych jest celowym zadawaniem tym zwierzętom cierpienia, postępowaniem niehumanitarnym i łamaniem ustawy o ochronie zwierząt. Transportowanie żywych ryb ze sklepu do domu, nawet jeśli są one w wodzie, nadal jest narażaniem ich na niepotrzebny strach i stres. Transportowanie zwierząt bezwzględnie wodnych bez wody jest celowym ich torturowaniem. Ponadto, niemożliwym jest, by konsument kupujący żywego karpia, który nie jest specjalnie przeszkolony i brak mu odpowiednich narzędzi, był w stanie uśmiercić rybę tak, by nie powodować jej dodatkowego stresu i cierpienia”.

Organizacje pozarządowe zachęcają konsumentów, by dokumentowali przypadki złego traktowania karpi w okresie przedświątecznym i udostępniali w sieci. Za brak zapewnienia odpowiednich warunków żywym rybom sprzedawcy mogą dostać kary (aż do pozbawienia wolności) – przez prawo jest to traktowane jako znęcanie się nad zwierzętami ²⁰. Wyrok w sprawie obrony karpi wydawał w 2016 roku nawet Sąd Najwyższy ²¹. 

W odpowiedzi na kontrowersje dotyczące sprzedaży żywych karpi hodowcy podkreślają, że dla nich żadnego problemu nie stwarza sprzedaż już gotowych, obrobionych tuszy rybnych – w postaci schłodzonej lub zamrożonej ²². W jaki sposób te ryby zostaną uśmiercone i czy przy tym nie dojdzie do ich torturowania (w myśl Ustawy o ochronie zwierząt) – dokładnie się nie dowiemy. 

Czy spożywanie karpia jest dobre dla zdrowia?

Mięso karpia jest często chwalone za zawartość białka (około 18% składu) ²³. Ten gatunek ryb uważany jest za średniotłusty – zawiera 2-5% tłuszczu (dla porównania łosoś ma ok. 7% tłuszczu). Mięso karpia jest źródłem Omega-3 (EPA i DHA) ²⁴, jednak ten rodzaj kwasów stanowi zaledwie kilka procent od całej ilości zawartych w nim tłuszczów ²⁵. Reszta to głównie tłuszcze Omega-6, których my, współcześni ludzie, i tak spożywamy za dużo. Jeśli chodzi o te rodzaje kwasów, najważniejszy jest stosunek Omega-6 do Omega-3. Dieta bogata w kwasy Omega-6 (przy jednocześnie niskim spożywaniu kwasów Omega-3) ma związek z wzrostem ilości przewlekłych chorób zapalnych (np. niealkoholowe stłuszczenie wątroby), choroby sercowo-naczyniowe, otyłość, nieswoiste zapalenie jelit, reumatoidalne zapalenie stawów czy choroba Alzheimera ²⁶. Innymi słowy, kwasy Omega-3 z karpia raczej nie pozwolą nam skorzystać ze swoich dobrodziejstw (o których przeczytasz więcej w tym artykule), ponieważ nie będziemy w stanie zjeść ich osobno od Omega-6, których w mięsie karpia jest dużo więcej. 

Jeśli chodzi o pozostałe składniki pokarmowe, to karp, podobnie jak inne ryby, zawiera także żelazo, cynk, wapń, kolagen oraz witaminy grupy B i D ²⁷. Pamiętajmy jednak, że na wigilijnych stołach Polaków karp najczęściej występuje w postaci smażonej (w mące lub panierce). Obróbka termiczna zmniejsza zawartość cennych składników, a samo smażenie powoduje powstawanie toksycznych dla organizmu związków. 

Jeść czy nie jeść karpia w Wigilię – sprawa indywidualna. Jednak podejmując decyzję, warto mieć świadomość jej skutków ekologicznych, etycznych oraz zdrowotnych.

Bibliografia:

1. Anna Wysoczańska, Polska jest największym producentem karpia w Unii Europejskiej, Polska Agencja Prasowa, pap.pl, 22 grudnia 2020r.
2. Wytyczne dotyczące Akwakultury i sieci Natura 2000, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018, ec.europa.eu.
3. Karp, Poradnik rybny WWF, World Wide Fund for Nature, dostęp 12 grudnia 2022r.
4. dr hab. Piotr Dorszewski, Skąd przypłynął do nas karp?, 23 grudnia 2022r., kalendarzrolnikow.pl.
5. Agnieszka Pruszkowska-Jarosz, Od ikry do karpia. Tak wygląda hodowla najsmaczniejszej polskiej ryby, 12 grudnia 2019r., polskikarp.wp.pl.
6. Agnieszka Pruszkowska-Jarosz, Slow karp, czyli z dala od zgiełku. W zgodzie z naturą, 16 grudnia 2019r.,polskikarp.wp.pl.
7. Liliana Hadjinikolova, THE INFLUENCE OF NUTRATIVE LIPID SOURCES ON THE GROWTH AND CHEMICAL AND FATTY ACID COMPOSITION OF CARP (CYPRINUS CARPIO L.), Archives of Polish Fisheries, Vol. 12 Fasc. 2 111-119 2004.
8. Agnieszka Pruszkowska-Jarosz, Hodowla w zgodzie z przyrodą. Stawy karpiowe ostoją dzikich ptaków, 13 grudnia 2019r., polskikarp.wp.pl.
9. Mirosław Kuczyński, Wpływ hodowli karpi na środowisko, dostęp 12 grudnia 2022r., polskikarp.com.
10. Ilona Mrozowska, Hodowcy karpi: dajcie nam godnie żyć i pracować, handelextra.pl, 16 grudnia 2019r.
11. Cyprinus carpio, In: DAISIE - Inventory of alien invasive species in Europe, Global Biodiversity Information Facility, gbif.org, dostęp 12 grudnia 2022r.
12. Tylko konkretne działania poprawią stan wód w naszym kraju, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, wody.gov.pl, 5 stycznia 2022r.
13. SYNTETYCZNY RAPORT Z KLASYFIKACJI I OCENY STANU JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH WYKONANEJ ZA 2019 ROK NA PODSTAWIE DANYCH Z LAT 2014-2019, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, wrzesień 2020r., gios.gov.pl.
14. Jak wyżej.
15. Kampania Społeczna Klubu Gaja, Nie kupuj żywych karpi, jeszczezywykarp.pl.
16. Fish sentience denial: Muddying the waters. J. Sneddon et al. 2018. Animal Sentience 115.
17. Opinia o zdolności do cierpienia karpi. A. Elżanowski 2010. Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk.
18. Chase, A.R. Music discriminations by carp (Cyprinus carpio). Animal Learning & Behavior 29, 336–353 (2001). 
19. Stanowisko Fundacji WWF Polska na temat sprzedaży żywych karpi, wwf.pl.
20. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2020 r. poz. 638).
21. Anna Krzyżanowska, Sąd Najwyższy cywilizuje sprzedaż karpi: Koniec z przetrzymywaniem żywych ryb w workach, 15 grudnia 2016r., Dziennik Gazeta Prawna.
22. Ilona Mrozowska, Hodowcy karpi: dajcie nam godnie żyć i pracować, dz.cyt.
23. Joanna Tkaczewska, Wartości odżywcze, polskikarp.com.
24. Matthias Pilecky, Margaux Mathieu-Resuge, Libor Závorka, Lena Fehlinger, Katharina Winter, Dominik Martin-Creuzburg, Martin J. Kainz, Common carp (Cyprinus carpio) obtain omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acids via dietary supply and endogenous bioconversion in semi-intensive aquaculture ponds, Aquaculture, Volume 561, 2022.
25.  Omega 3 / Omega 6, Galidi Fish Farming Consultant, galidi.co.il, dostęp 12 grudnia 2022r. 
26.  E. Patterson, R. Wall, G. F. Fitzgerald, R. P. Ross, C. Stanton, "Health Implications of High Dietary Omega-6 Polyunsaturated Fatty Acids", Journal of Nutrition and Metabolism, vol. 2012, Article ID 539426, 16 pages, 2012.
27. Bartosz Kulczyński, Karp, Vitapedia.pl, 28 listopada 2022r.