Twój nastolatek ma trądzik? Sprawdź, jak Baza na co dzień Dziecko Ja może wspierać w walce z trądzikiem.

Z trądzikiem pospolitym (Acne vulgaris) boryka się 80% osób w wieku 11–30 lat, a pomiędzy 15-tym a 17-tym rokiem życia ta liczba sięga nawet 100%¹. Co ciekawe, ten problem występuje dużo rzadziej (lub nie występuje w ogóle) w społecznościach żyjących tradycyjnie – np. w plemionach afrykańskich². Dlatego eksperci coraz głośniej mówią o tym, że trądzik to choroba cywilizacyjna. 

Skąd bierze się trądzik?

Co sprawia, że ten problem dotyczy tak dużej części społeczeństw zachodnich? Naukowcy i lekarze nie mają jednoznacznej odpowiedzi. 

Uważa się, że trądzik powstaje z powodu³: 

• nadmiernej lub zwiększonej produkcji sebum w porach skórnych;
• nagromadzenia martwych komórek skóry w porach;
• rozwoju bakterii w porach;
• stanu zapalnego na skórze.

Zwiększyć ryzyko wystąpienia trądziku mogą także niektóre czynniki⁴:

• Hormony – wzrost poziomu androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Wzrost ten jest naturalny zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt podczas dojrzewania. W jego efekcie gruczoły produkują więcej łoju, który gromadzi się w porach i zatyka je.
• Historia rodziny – u dzieci istnieje większe ryzyko wystąpienia trądziku, jeśli rodzice mieli problemy skórne.
• Leki – np. zawierające hormony lub kortykosteroidy mogą być przyczyną trądziku.

Pewne czynniki, będące nieodłączną częścią życia współczesnych nastolatków, mogą  zaostrzać już istniejący trądzik: np. stres, nieprawidłowa dieta, zanieczyszczenie środowiska. 

Jednak te wszystkie informacje nie pozwalają ukształtować pełnego obrazu problemu i nie dają odpowiedzi na pytanie – dlaczego społeczeństwa zindustrializowane mają dużo więcej przypadków trądziku. Naukowcy kontynuują badania, żeby poznać przyczynę źródłową tego schorzenia. Ich doniesienia z ostatniej dekady sugerują, że trądzik może być nie tyle chorobą skóry, ile przejawem stanu zapalnego całego organizmu. 

Stan zapalny jako przyczyna źródłowa trądziku. 

Miejscowe zapalenie skóry jest nieodłączną częścią trądziku, można nawet powiedzieć, że odgrywa w nim kluczową rolę. Zresztą, każdy widzi to gołym okiem: w pewnym momencie pryszcze stają się czerwone, spuchnięte i bolesne. To reakcja organizmu na bakteryjną infekcję w porach skóry. Wyczuwając bakterie, układ immunologiczny wysyła białe krwinki w miejsce zapalenia, co powoduje obrzęk, zaczerwienienie i ból. 

Takie zapalenie jest jednak wtórne, czyli jest po prostu reakcją organizmu, podkreślają naukowcy⁵. Zaś proces powstania wyprysków zaczyna się od zapalenia ogólnoustrojowego i zapalenia na poziomie komórek⁶. Ten stan zapalny zmienia skład sebum, obniża zawartość tlenu w łoju skórnym. Przez to uszkodzenie i zmniejszony poziom tlenu, środowisko staje się bardziej sprzyjające dla wzrostu bakterii, zwłaszcza bakterii z gatunku Propionibacterium acnes, które są odpowiedzialne za rozwinięcie się trądziku.

Badania naukowe mówią także o tym, że trądzikowi towarzyszy stres oksydacyjny⁷ – zbyt wysoka ilość wolnych rodników w organizmie, które mogą uszkadzać tkanki, komórki, czy wspomniane już sebum.

We krwi osób zmagających się z trądzikiem wykryto także podwyższony poziom komórek odpornościowych pod nazwą Th17⁸. Jest to rodzaj komórek, które wytwarza nasz system immunologiczny. Wzrost ich ilości obserwuje się np. w trakcie przewlekłego stanu zapalnego oraz chorób autoimmunologicznych. 

To wszystko dostarcza argumentów za tym, by nie traktować trądziku jako lokalnego problemu skórnego. Jeśli u jego podstaw leży stan zapalny na poziomie całego organizmu, warto podejść do rozwiązania problemu holistycznie. 

Trądzik u nastolatka – od czego zacząć?

Stan zapalny to nie zawsze wróg. Jest to naturalny mechanizm obronny organizmu, który pomaga zwalczać infekcje. Problem pojawia się, gdy proces zapalny nabiera charakteru przewlekłego. To jest jak ze stresem – w postaci chronicznej także powoli wyniszcza organizm. Nawet jeśli stan zapalny ma niskie natężenie, lecz toczy się bez przerwy, może być podłożem do rozwoju poważnych chorób: cukrzyca, nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe itp⁹. Co więcej, choroby na tle zapalnym są odpowiedzialne za ponad połowę zgonów w świecie¹⁰. Liczba osób borykających się ze skutkami toczącego się zapalenia cały czas rośnie. Nie warto zatem bagatelizować tego zjawiska. 

W tym kontekście intensywny trądzik może być czerwoną flagą mówiącą o tym, że w organizmie zaczyna się dziać źle. Dlatego im wcześniej podejmie się działania, które mogą pomóc obniżyć stan zapalny w organizmie, tym lepiej. Na szczęście, niezbędne do tego narzędzia są dostępne każdemu.

Dieta a stan zapalny. 

Jedną z najprostszych interwencji, która pomaga obniżyć stan zapalny w organizmie jest zmiana sposobu żywienia. Ten sposób ma naukowo udowodnione działanie¹¹. I choć na razie naukowcy nie sformułowali sztywnych zaleceń, jak ma wyglądać dieta przeciwzapalna, wymienia się pewne reguły, które pomagają obniżyć ryzyko przewlekłego stanu zapalnego.

Zaleca się unikać lub ograniczać następujące produkty¹²: 

• Napoje sztucznie słodzone, jak cola, napoje owocowe czy mrożona herbata;
• Nadmiar przetworzonych produktów węglowodanowych, takich jak biały chleb, makaron czy ryż;
• Potrawy smażone (ze względu na zawartość tłuszczy typu trans);
• Przetworzone mięso, na przykład boczek, kiełbasa czy hot dogi;
• Nadmierna ilość alkoholu.

Jednocześnie dieta przeciwzapalna ma być bogata w: 

• Różnokolorowe warzywa i owoce;
• Produkty pełnoziarniste, zboża i strączki;
• Tłuszcze nienasycone (zawarte m.in. w awokado, orzechach, ziarnach, rybach);
• Herbata i kawa;
• Ciemna czekolada;
• Zioła i przyprawy.

Wśród najbardziej znanych typów odżywiania do tych charakterystyk pasują dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH. Jeśli chodzi o trądzik, te podejścia do żywienia mogą być skuteczne przede wszystkim dlatego, że zawierają: 

• Dużo błonnika, spożywanie którego pomaga stabilizować poziom cukru we krwi, co przyczynia się do mniejszej ilości zmian trądzikowych¹³;
• Dużo przeciwutleniaczy, które wspierają walkę z wolnymi rodnikami (wzrost ich poziomu także jest obserwowany u osób z trądzikiem, o czym była mowa wyżej);
• Dużo kwasów Omega-3, które mają działanie przeciwzapalne, zarówno w kontekście całego organizmu, jak i lokalnie, na skórze¹⁴;
• Bogactwo witamin, minerałów i innych związków pokarmowych, które są niezbędne dla prawidłowej pracy całego organizmu, w tym jego systemu immunologicznego, który trzyma pod kontrolą stan zapalny. 

Warto podkreślić, że dieta o działaniu przeciwzapalnym powinna zawierać także wystarczającą ilość wody.

Aktywność fizyczna a stan zapalny. 

Zbyt mała ilość ruchu jest nazywana przez niektórych ekspertów jednym z największych problemów zdrowia publicznego XXI wieku¹⁵. Poziom aktywności i sprawności fizycznej polskich nastolatków wpisuje się w trendy światowe i pozostawia wiele do życzenia. Tylko 16,8% dzieci i młodzieży w Polsce jest regularnie aktywnych fizycznie przez co najmniej 60 minut dziennie przez 7 dni w tygodniu. Wśród uczniów klas IV-VI, 74% nie potrafi kozłować piłki, a 57% nie umie skakać przez skakankę¹⁶.

Jednocześnie wiemy, że ruch pomaga obniżyć przewlekły stan zapalny w organizmie, przy czym wcale nie muszą to być intensywne ćwiczenia. Wystarczy, że będą umiarkowane, ale regularne¹⁷. Taka aktywność to np. jazda na rowerze, pływanie, piłka, siatkówka, koszykówka, gimnastyka, sporty walki czy nawet zwykły spacer. Nastolatkom zaleca się co najmniej godzinę takiego ruchu codziennie. 

Styl życia a stan zapalny. 

Niemniej ważne są i inne czynniki stylu życia. Wystarczająca ilość snu pomaga obniżyć markery zapalne w organizmie. Jednak liczy się także jakość nocnego wypoczynku i godzina pójścia spać. Z kolei zaburzenia snu, np. problem z zasypianiem, mogą być oznaką już toczącego się procesu zapalnego¹⁸. Po wskazówki, jak naprawić sen, by organizm mógł dobrze się regenerować, zapraszamy do osobnego artykułu. 

Przewlekły stan zapalny oraz stres oksydacyjny (nadmierne wytwarzanie wolnych rodników) mogą być spowodowane także przez zanieczyszczenie powietrza i chroniczny stres psychiczny. Warto zatem zadbać o umiejętność radzenia sobie ze stresem i nauczyć swoje dziecko odpowiednich technik relaksacji i wyciszenia. Pomocne mogą być m.in. medytacje (o metodzie mindfulness przeczytasz tutaj). Przyda się także dobry oczyszczacz powietrza, jeśli mieszkamy w dużym mieście, i więcej czasu na łonie natury w miejscach ekologicznie czystych. 

Baza na co dzień Dziecko Ja: jak suplementacja może pomóc przy trądziku?

Kolejnym elementem, który może pomóc w łagodzeniu trądziku (w połączeniu z urozmaiconą dietą przeciwzapalną oraz zmianami w stylu życia) jest suplementacja. Baza na co dzień, Dziecko • Ja od nikalab w postaci pysznych żelek zawiera składniki, które mają udowodnione w badaniach naukowych działanie przeciwzapalne oraz mogą pomóc w dbaniu o zdrowy wygląd skóry. Spójrzmy uważniej na te składniki i ich właściwości. 

Kwasy Omega-3 (EPA+DHA) z alg. 

Zgodnie z doniesieniami naukowców, pomagają dbać o ogólną kondycję skóry i wspierają walkę z jej niedoskonałościami. Są dobrym wsparciem w chorobach skóry o charakterze zapalnym¹⁹. Niemieccy dermatolodzy wykazali, że osoby o nasilonym trądziku w większości mają obniżony poziom kwasów Omega-3 we krwi²⁰ . Niektóre badania sugerują nawet, że suplementacja tymi kwasami może być stosowana jako samodzielna kuracja na trądzik²¹. 

Kwasy Omega-3 to także znany gracz na arenie naszej odporności. Badania naukowe potwierdzają, że wspierają one komórki układu odpornościowego w zwalczaniu stanów zapalnych²². Zgodnie z dowodami z metaanaliz i przeglądów systematycznych literatury naukowej, kwasy Omega-3 pomagają zwalczać wolne rodniki i zwiększać aktywność przeciwutleniaczy w organizmie²³.

W Bazie na co dzień dla dzieci od nikalab znajdziesz kwasy Omega-3 z alg doskonałej jakości w optymalnej dawce dla nastolatków. Więcej o tym składniku przeczytasz na osobnej stronie.

Witamina D.

Poziom “słonecznej witaminy” w organizmie także ma związek z trądzikiem, twierdzą naukowcy. Udowodnili oni, że osoby z trądzikiem mają niższe zapasy witaminy D niż osoby o zdrowej skórze; większy niedobór był związany w badaniach z intensywniejszymi wypryskami²⁴.

Naukowcom jest również dobrze znane przeciwzapalne działanie tej witaminy na poziomie ogólnoustrojowym²⁵, pomaga ona obniżyć markery stanu zapalnego, m.in. białko C-reaktywne²⁶.

W naszych produktach używamy witaminy D z alg, co jest bardziej etycznym wyborem w porównaniu do witaminy D z lanoliny w wielu popularnych suplementach diety. Więcej o tym, dlaczego algi to doskonałe źródło tej witaminy, dowiesz się z tego artykułu. 

Witamina C. 

Badania naukowe potwierdzają – to mocny przeciwutleniacz, pomaga zwalczać wolne rodniki²⁷, które mogą uszkadzać sebum i przyczyniać się do rozwoju zmian trądzikowych (o czym była mowa wyżej). Witamina C jest także ważnym ogniwem w procesie tworzenia kolagenu. Prawidłowy poziom kolagenu zaś jest niezbędny dla szybkiego gojenia się ran i zmian zapalnych na skórze²⁸, co jest istotne w przypadku wyprysków. Wydłużony proces ich gojenia może prowadzić do większej ilości blizn i przebarwień, których jest bardzo ciężko się pozbyć. Warto zawczasu zadbać o uzupełnienie niedoborów witaminy C.

W żelkach nikalab zawiera się aż połowa zalecanej normy dziennego spożycia witaminy C dla dzieci w formie kwasu askorbinowego.

Witamina E. 

Kolejna witamina o silnych właściwościach przeciwutleniających. Przyczynia się ona do ochrony komórek przed stresem oksydacyjnym²⁹, który często towarzyszy trądzikowi. Naukowcy także zwracają uwagę na to, że witamina E wspomaga syntezę kolagenu oraz utrzymanie prawidłowej struktury błon komórkowych, co wpływa korzystnie na elastyczność skóry³⁰. Można powiedzieć, że witamina E działa synergicznie z witaminą C, ponieważ obie pełnią kluczowe role w ochronie i utrzymaniu zdrowej skóry, wzmacniając nawzajem swoje działania antyoksydacyjne.

W Bazie na co dzień dla dzieci od nikalab witamina E występuje w dobrze przyswajalnej formie octan d-alfa tokoferylu.

Jod.

Ten minerał jest krytycznie ważny dla pracy tarczycy – gruczołu regulującego m.in. naszą odporność. Naukowcy udowodnili, że jod wspomaga system immunologiczny bezpośrednio oraz jako składnik hormonów tarczycowych³¹. Skuteczne siły obronne organizmu są niezbędne w zwalczaniu stanów zapalnych, przejawem których może być trądzik. Jod także wprost przyczynia się do utrzymania zdrowia skóry³².  

Błonnik. 

Jak już wspominaliśmy wyżej, diety obfitujące w błonnik wspomagają walkę z procesami zapalnymi. Badania naukowe pozwalają wyróżnić kilka płaszczyzn, na których błonnik oddziałuje na stan zapalny: 

• Wspiera utrzymanie stabilnego poziomu glukozy i insuliny we krwi³³. Podwyższony cukier i insulina są związane ze stanem zapalnym na zasadzie błędnego koła – jedno napędza drugie³⁴. 
• Błonnik dostarcza pożywienia dla bakterii w jelitach. Te bakterie produkują substancje chemiczne o działaniu przeciwzapalnym, wpływające także na skórę – np. kwasy tłuszczowe o krótkim łańcuchu (SCFA)³⁵.
• Pomaga w sprawnym przemieszczaniu się stolca przez jelita. To zmniejsza czas kontaktu substancji drażniących z błoną śluzową jelit i przeciwdziała ponownemu wchłanianiu toksyn do krwiobiegu, co także pomaga ograniczyć stan zapalny.

W żelkach nikalab znajdziesz innowacyjny, wolno trawiony przez bakterie organiczny błonnik z tapioki FiberSMART®. 

W Bazie na co dzień, Dziecko • Ja nie ma składników, których spożycie byłoby niezgodne z zasadami diety przeciwzapalnej, m.in. są bez dodatku cukru. Swój pyszny owocowy smak żelki zawdzięczają wyłącznie naturalnym i bezpiecznym składnikom. 

Zalecamy spożywanie 3 żelek dziennie, na raz, o dowolnej porze. W połączeniu z urozmaiconą dietą składniki zawarte w żelkach wspomagają dbanie o prawidłowe działanie układu immunologicznego, walkę z przewlekłym stanem zapalnym oraz łagodzenie objawów trądziku (lub jego profilaktykę). A więcej powodów, dla których warto suplementować Bazę na co dzień Dziecko Ja, poznasz w osobnym artykule.

Bibliografia:

1. Beata Bergler-Czop, Monika Bilewicz-Stebel, Anna Stańkowska, “Trądzik pospolity – najczęstsza dermatoza osób młodych”, Wiadomości Dermatologiczne, 27 marca 2019r., wiadomoscidermatologiczne.pl.
2. Campbell CE, Strassmann BI. The blemishes of modern society? Acne prevalence in the Dogon of Mali. Evol Med Public Health. 2016 Oct 2;2016(1):325-337. doi: 10.1093/emph/eow027. PMID: 27651516; PMCID: PMC5046992.
3. Acne, Overview, Diseases and Conditions, Oct. 08, 2022, www.mayoclinic.org/diseases-conditions/acne/symptoms-causes/syc-20368047.
4. Overview of Acne, National Institute of Arthritis and Mucoskeletal and Skin Diseases, July 2023, www.niams.nih.gov/health-topics/acne.
5. Joyce Rico, MD, The Role of Inflammation in Acne Vulgaris, Multiple lines of evidence support a pivotal role for inflammation in the pathogenesis of acne vulgaris, Practical Dermatology, August 2013.
6. Stein Gold LF. What's new in acne and inflammation? J Drugs Dermatol. 2013 Jun 1;12(6):s67-9. PMID: 23839203.
7. Arican O, Kurutas EB, Sasmaz S. Oxidative stress in patients with acne vulgaris. Mediators Inflamm. 2005 Dec 14;2005(6):380-4. doi: 10.1155/MI.2005.380. PMID: 16489259; PMCID: PMC1533901.
8. Céline Mias, Valerie Mengeaud, Sandrine Bessou-Touya, Hélène Duplan, Recent advances in understanding inflammatory acne: Deciphering the relationship between Cutibacterium acnes and Th17 inflammatory pathway, journal of the european academy of dermatology and venereology, 02 February 2023.
9. Margină D, Ungurianu A, Purdel C, Tsoukalas D, Sarandi E, Thanasoula M, Tekos F, Mesnage R, Kouretas D, Tsatsakis A. Chronic Inflammation in the Context of Everyday Life: Dietary Changes as Mitigating Factors. Int J Environ Res Public Health. 2020 Jun 10;17(11):4135. doi: 10.3390/ijerph17114135. PMID: 32531935; PMCID: PMC7312944.
10. Pahwa R, Goyal A, Jialal I. Chronic Inflammation. [Updated 2023 Aug 7]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493173/.
11. Margină D. et al., dz. cyt.
12. Diet Review: Anti-Inflammatory Diet, Harvard School of Public Health, october 2021, hsph.harvard.edu.
13. Zaidi TH, Zafar M, Khoso BK, Ghafoor R, Asghar S, Parveen S, Ahmed U. Acne Vulgaris and Its Association with Dietary Habits at a Tertiary Care Hospital in Karachi, Pakistan. Ethiop J Health Sci. 2023 Mar;33(2):347-354. doi: 10.4314/ejhs.v33i2.20. PMID: 37484185; PMCID: PMC10358392.
14. Balić A. i inni, “Omega-3 Versus Omega-6 Polyunsaturated Fatty Acids in the Prevention and Treatment of Inflammatory Skin Diseases”, Int J Mol Sci. 2020r.
15. S.N. Blair, Physical inactivity: the biggest public health problem of the 21st century Br J Sports Med, 43 (1) (2009), pp. 1-2.
16. Grzegorz Cygonik, “Badania aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Jest źle!”, onet.pl/informacje/wsip, 21 września 2023.
17. Cerqueira Érica, Marinho Daniel A., Neiva Henrique P., Lourenço Olga, Inflammatory Effects of High and Moderate Intensity Exercise—A Systematic Review, Frontiers in Physiology, VOLUME=10, 2020, DOI=10.3389/fphys.2019.01550.
18. Dzierzewski JM, Donovan EK, Kay DB, Sannes TS, Bradbrook KE. Sleep Inconsistency and Markers of Inflammation. Front Neurol. 2020 Sep 16;11:1042. doi: 10.3389/fneur.2020.01042. PMID: 33041983; PMCID: PMC7525126.
19. Balić A, Vlašić D, Žužul K, Marinović B, Bukvić Mokos Z. Omega-3 Versus Omega-6 Polyunsaturated Fatty Acids in the Prevention and Treatment of Inflammatory Skin Diseases. Int J Mol Sci. 2020 Jan 23;21(3):741. doi: 10.3390/ijms21030741. PMID: 31979308; PMCID: PMC7037798.
20. Hope for Europe’s 23 million acne sufferers as dermatologists identify possible link between key nutrient and skin condition / Akne Patienten zeigen erniedrigte Omega-3 Fettsäure Spiegel, Annabelle Sanderson, 11-MAY-2022, EurekAlert!, https://www.eurekalert.org/news-releases/952249.
21. Jung JY, Kwon HH, Hong JS, Yoon JY, Park MS, Jang MY, Suh DH. Effect of dietary supplementation with omega-3 fatty acid and gamma-linolenic acid on acne vulgaris: a randomised, double-blind, controlled trial. Acta Derm Venereol. 2014 Sep;94(5):521-5. doi: 10.2340/00015555-1802. PMID: 24553997.
22. Gutierrez S et al. Effects of omega-3 fatty acids on immune cells. Intl J Mol Sci., vol. 20, no. 20, pg. 5028, 2019. & Calder, P.C. et al. Optimal Nutritional Status for a Well-Functioning Immune System Is an Important Factor to Protect against Viral Infections. Nutrients., vol. 12 no. 1181, 2020. & Basil M.C. and Levy BD. Specialised pro-resolving mediators: endogenous regulators of infection and inflammation. Nature Reviews | Immunology, vol. 16, pg. 51-67, 2016. & Saray Gutiérrez et al. Int J Mol Sci. 2019 Oct 11;20(20):5028. Effects of Omega-3 Fatty Acids on Immune Cells.
23. Heshmati J, Morvaridzadeh M, Maroufizadeh S, Akbari A, Yavari M, Amirinejad A, Maleki-Hajiagha A, Sepidarkish M. Omega-3 fatty acids supplementation and oxidative stress parameters: A systematic review and meta-analysis of clinical trials. Pharmacol Res. 2019 Nov;149:104462. doi: 10.1016/j.phrs.2019.104462. Epub 2019 Sep 26. PMID: 31563611.
24. Hasamoh Y, Thadanipon K, Juntongjin P. Association between Vitamin D Level and Acne, and Correlation with Disease Severity: A Meta-Analysis. Dermatology. 2022;238(3):404-411. doi: 10.1159/000517514. Epub 2021 Aug 4. PMID: 34348293.
25. Yin K, Agrawal DK. Vitamin D and inflammatory diseases. J Inflamm Res. 2014 May 29;7:69-87. doi: 10.2147/JIR.S63898. PMID: 24971027; PMCID: PMC4070857.
26. Krajewska M, Witkowska-Sędek E, Rumińska M, Stelmaszczyk-Emmel A, Sobol M, Majcher A, Pyrżak B. Vitamin D Effects on Selected Anti-Inflammatory and Pro-Inflammatory Markers of Obesity-Related Chronic Inflammation. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Jun 13;13:920340. doi: 10.3389/fendo.2022.920340. PMID: 35769088; PMCID: PMC9235399.
27. Padayatty SJ, Katz A, Wang Y, Eck P, Kwon O, Lee JH, Chen S, Corpe C, Dutta A, Dutta SK, Levine M. Vitamin C as an antioxidant: evaluation of its role in disease prevention. J Am Coll Nutr. 2003 Feb;22(1):18-35. doi: 10.1080/07315724.2003.10719272. PMID: 12569111.
28. Pullar JM, Carr AC, Vissers MCM. The Roles of Vitamin C in Skin Health. Nutrients. 2017 Aug 12;9(8):866. doi: 10.3390/nu9080866. PMID: 28805671; PMCID: PMC5579659.
29. Characteristics, Health Claims, EU register, EFSA Opinion reference 2010;8(10):1816, ec.europa.eu.
30. Pullar JM, et al, dz. cyt.
31. Shahid MA, Ashraf MA, Sharma S. Physiology, Thyroid Hormone. [Updated 2023 Jun 5]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-.
32. Characteristics, Health Claims, EU register, EFSA Opinion reference 2009;7(9):1214, ec.europa.eu.
33. Xie Y, Gou L, Peng M, Zheng J, Chen L. Effects of soluble fiber supplementation on glycemic control in adults with type 2 diabetes mellitus: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr. 2021 Apr;40(4):1800-1810. doi: 10.1016/j.clnu.2020.10.032. Epub 2020 Oct 23. PMID: 33162192.
34. Mitsugu Shimobayashi, … , Ralph Peterli, Michael N. Hall Published March 12, 2018. Citation Information: J Clin Invest. 2018;128(4):1538-1550. https://doi.org/10.1172/JCI96139.
35. Xiao X, Hu X, Yao J, Cao W, Zou Z, Wang L, Qin H, Zhong D, Li Y, Xue P, Jin R, Li Y, Shi Y, Li J. The role of short-chain fatty acids in inflammatory skin diseases. Front Microbiol. 2023 Feb 2;13:1083432. doi: 10.3389/fmicb.2022.1083432. PMID: 36817115; PMCID: PMC9932284.